به گزارش خبرنگار مهر، سعید طاووسی مسرور عصر دوشنبه در نشست مجازی حقیقت مظلوم با موضوع امام علی (ع) و حقوق شهروندی اظهار داشت: بر خلاف تصور ما که تصور می‌کنیم مفاهیمی مانند حقوق شهروندی مفهومی جدید است می‌توان سابقه آن را در تاریخ درخشان اسلام نشان داد.
وی افزود: منشور حقوق بشر کوروش نزد ما بسیار معروف است ولی باید با مراجعه‌ای به تأسیس جامعه مدینه توسط پیامبر و متن قانون اساسی توسط ایشان به نان «دستور المدینه» اشاره داشته باشیم.
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: «دستور المدینه» شامل روابط مسلمان با مسلمان، مسلمان و اهل کتاب، مسلمان با مشرکان بوده و کاملاً مبتنی بر حقوق شهروندی نوشته شده و در آن ملاک دین نیست بلکه جامعه مدینه است که این قانون شامل ۴۰ بند می‌شد و تکلیف را در جزئیات هم مشخص می‌کرد.
طاووسی با اشاره به اینکه معنای مدینه چیست تاکید کرد: ریشه واژه مدینه از «مدنه» دانسته شده، در حالی که ثابت شده ریشه «مدینه» از «دین» استخراج می‌شود.
وی گفت: دین دارای معانی مختلف در قرآن کریم و زبان عربی نخستین است و یکی از معانی آن همان دین فارسی و به معنای حالت درونی و باطنی انسان است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: یکی از معانی «دین» معنای دین سامی است که در زبان‌های سامی به کار می‌رود و در ظاهر واژه شبیه واژه فارسی است ولی از نظر معنایی کاملاً متفاوت است و دین سامی به معنای قانون است و در قرآن به این معنا به کار رفته است مثل مالک یوم الدین.
طاووسی افزود: مدینه اولین شهری در حجاز محسوب می‌شود که دارای قانون بوده و معنای شهر در مورد آن صدق می‌کند و در دیگر شهرها مانند مکه و طایف در دوران جاهلیت معنای شهر و نظام شهروندی نداشتند و قبیله‌ای عمل و زندگی می‌کردند.
وی گفت: پیامبر گرامی اسلام (ص) موسس شهر قانونمند در حجاز است و از این جهت واژه دین با نظام شهروندی و واژه مدینه ربط پیدا می‌کند.
وی تصریح کرد: معنا سوم دین ترکیب دین فارسی و دین سامی است که هم شامل جنبه‌های قانونی و دستوری دین یعنی شریعت و هم جنبه‌های باطنی و اخلاقی است.
وی ادامه داد: وقتی صحبت از دوران امیرالمومنین (ع) و حقوق شهروندی است این دوران با دوران پیامبر اسلام (ص) متفاوت است، پیامبر گرامی اسلام در دوران تأسیس و امیر المومنین علی (ع) در دوران تثبیت اسلام خلافت می‌کردند و لذا آنچه در دوران حکومت حضرت علی (ع) به عنوان حقوق شهروندی پذیرفته و اجرا می‌شود ریشه در دین اسلام و احکام شریعت دارد.
طاووسی با اشاره به اینکه خواست، اجماع و اکثریت مردم دلیل بر مشروعیت یا حقانیت چیزی نیست یادآور شد: حقوق شهروندی چیزی است که شریعت و مجری آن یعنی امام (ع) به رسمیت شناختند و این شامل بر جمیع افرادی که به عنوان عضوی در این جامعه زندگی می‌کنند که عبارتند از مسلمانان و اهل ذمه است که همگی دارای حقوق هستند و در پناه دولت اسلامی زندگی می‌کنند و امام آن جامعه نسبت به حقوق آنها حساس است.
ائمه (ع) برای هدایت نه سلطنت برگزیده شده‌اند
وی گفت: علاوه بر اهل ذمه، جمیع مسلمانان مد نظر ایشان هستند و نه فقط کسانی که حضرت علی (ع) را به امامت و ولایت بشناسند و در اصطلاح شیعه باشند و فرقی بین شیعه و سنی از منظر امیرالمومنین علی (ع) در اجرای احکام اسلام وجود ندارد.
وی ادامه داد: گاهی اصطلاح حقوق راهزن است و انسان را فریب می‌دهد زیرا جامعه با امام مشروع و ولی برحق و منصوب خدا به هر دلیل مخالفت یا سکوت کرد و شرایط به گونه‌ای رقم خورد که افراد دیگری خلیفه شدند و در اینجا که امیرالمومنین علی (ع) برخورد تندی نکرده و مصلحت اسلام را در نظر گرفت، عده‌ای گفتند خدا امام را تعیین کرده ولی جامعه حق انتخاب دارد، باید گفت خیر اینگونه نیست.
وی اضافه کرد: از منظر مردم کار اشتباهی انجام شده اما ولی امر و امام جامعه خواست مردم و جامعه را در نظر می‌گیرد و بعد از اعلام ولایت، این بزرگی و بزرگواری و مدارا و حسن برخورد از امام جامعه به معنای مشروع بودن کار آنها نیست.
وی گفت: عده‌ای در دوران خلافت امام علی (ع) نیز حاضر به بیعت با امام (ع) نشدند ولی امام (ع) با افرادی که بیعت نکردند یا در جنگ‌ها حاضر نشدند برخوردی تند یا اجبار به بیعت یا قطع سهم آنها از بیت المال نکردند ولی این عدم برخورد امام (ع) با آنها نشان مشروع بودن کار آنها نیست.
این پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: اگر بیعت عمومی مردم هم نبود امام علی (ع) منصوب خدا بودند و حال که بیعت عمومی مردم است و زیر بار طاعت ایشان نرفتن و بیعت نکردن چه توجیهی دارد؟
وی با اشاره با طرح این سوال که پس چرا ایشان کسی را اجبار به بیعت نمی‌کردند؟ گفت: ائمه (ع) برای هدایت نه سلطنت برگزیده شده‌اند و اگرچه حکومت کنند این حکومت هدف آنها نیست بلکه هدف آنها امامت و هدایت است و لذا این با اجبار تحقق پیدا نمی‌کند و در سیره عملی آنها دیده می‌شود که اهل اجبار نبودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: اینکه ائمه (ع) اهل اجبار نبودند به معنای مشروعیت، حقانیت رفتارهای غلط و غیر قابل توجیه اعم از تنبلی، سستی، رفاه طلبی و دنیازدگی و امثال اینها نیست.
این پژوهشگر تاریخ اسلام ادامه داد: از نظر مبنا، هدایت، احکام، نحوه سلوک دستورات بیان و خط مشخص و مسیر روشن شده است و دعوت شده و زمینه جذب مردم به حق نیز فراهم شده است حالا گروهی خواهان نیستند، ولی اگر جریانی رو به اخلال بیاورد (که این اخلال در نظام اصطلاح فقهی است) و اخلال کند با وی برخورد خواهد شد اما اگر کسی اخلال نکند و برخوردی نشود به معنای حقانیت و حقوق او نباید تصویر شود.
وی با بیان نمونه‌های عدم اجبار در نهج الابلاغه و سیره ائمه (ع) گفت: نباید به افراط مبتلا شد و از این رفتارهای مبتنی بر مدارا توسط ائمه (ع) نتیجه گرفته شود که اینها حقوق آن جامعه بوده است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: مسئله دیگر این است که ممکن است جامعه‌ای نسبت به حقوق خود دچار توهم شود و چیزی را که در آن حقی ندارد حق خود بداند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: از دیگر مسائل حقوق شهروندی علاوه بر عدالت اقتصادی، عدالت نژادی در منظر امام علی (ع) بود که به هیچ وجه بین عرب و غیر عرب تفاوتی نه در عطا و نه در مسائل دیگر نمی‌گذاشتند.
در پایان این نشست مجازی که با همکاری حوزه علمیه الزهرا (س) و دانشگاه پیام نور گناوه برگزار شد به سوالات شرکت کنندگان پاسخ داده شد.
